Karabin i karabinek Mannlicher M95

Druga połowa XIX wieku to okres burzliwego rozwoju broni strzeleckiej, związanego zarówno ze zmianami technologicznymi w metalurgii, jak też z rewolucją w dziedzinie wytwarzania materiałów pirotechnicznych używanych w strzelectwie. Konstruktorzy tego okresu za główne wyzwanie przyjęli problem zwiększenia szybkostrzelności, głównie poprzez uproszczenie procesu ładowania broni. W 1841 roku powstał w Niemczech karabin konstrukcji Mikołaja Dreyse, rewolucyjna broń iglicowa ładowana odtylcowo, dająca wojskom Kaisera ogromną przewagę szybkostrzelności. Przewaga ta kosztowała utratę Śląska przez Austro-Węgry na rzecz Prus po wojnie z 1866 roku. Austria w odpowiedzi wprowadziła do służby odtylcowy karabinu Werndla wz.1867, który jednak już w chwili pojawienia się był bronią bez przyszłości. W tym czasie powstają już konstrukcje magazynkowych karabinów powtarzalnych takich jak np. Mauser wz. 1871/84 czy Lebel wz. 1886. Były to konstrukcje z umieszczonymi pod lufą magazynkami rurowymi, których główną wadą była nieustanna zmiana środka ciężkości broni co utrudniało strzeleckie szkolenie żołnierzy. Rozwiązanie tego problemu znalazł Mannlicher, który jako jeden z pierwszych stworzył karabin z magazynkiem pudełkowym usytuowanym w pobliżu jego środka ciężkości, a także prosty sposób jego uzupełniania za pomocą ładownika czyli blaszanej ramki mieszczącej 5 nabojów wkładanym przy otwartym zamku. Ferdynand Ritter von Mannlicher, o którym wcześniej mowa, był jednym z najgenialniejszych konstruktorów broni (posiadał ponad 150 patentów) przyjął w 1876 roku posadę projektanta w fabryce karabinów Werndla – Österreichische Waffenfabriksgesellschaft (ÖEWG) w Steyr.

Mannlicher pierwszy karabin dla wojska skonstruował w 1880 roku, ale nie uzyskał akceptacji władz wojskowych. W następnych latach stworzył kolejne wersje rozwojowe (M1881, M1882, M1884) różniące się głównie konstrukcją magazynka. Pierwszym karabinem, który doczekał się seryjnej produkcji był M1885, zasilany 11. mm czarnoprochowym nabojem Werndla M1877, z niesymetrycznie ryglowanym zamkiem i jednorzędowym magazynkiem pudełkowym i ładownikiem wyrzucanym do góry przy pomocy dźwigienki znajdującej się na prawej ścianie magazynka. Wykonano partię ok. 1500 egzemplarzy broni przeznaczonej do testów w wojsku. Rok później Steyr buduje 90 tys. sztuk karabinu M1886 z przekonstruowanym magazynkiem umożliwiającym usuwanie ładownika przez otwór w dnie magazynka.

Modele M1885 i M1886 posiadały zamek dwutaktowy z ryglem wahliwym znajdującym się w tylnej części zamka. Rozwiązanie takie polegało na dwóch taktach, pierwszy to odciągnięcie zamka za pomocą rączki w celu jego otwarcia, drugi to zamknięcie zamka przez pchnięcie rączki do przodu. Wymagało to użycia dużej siły, co powodowało szybkie zmęczenie strzelca jak również zwiększało wadliwość karabinu.

W 1886 roku armia Austro-Węgier przyjmuje do uzbrojenia nowy małokalibrowy nabój 8 x 50 mm R M/86. Nabój ten był elaborowany prochem czarnym w ilości 4 g i posiadał pocisk z płaszczem stalowym ze szczytem zaokrąglonym o rdzeniu ołowianym (97% ołowiu i 3% antymonu) oraz mosiężną butelkową łuskę z wystającą kryzą. Razem z nabojem przyjęto do uzbrojenia nowy karabin Mannlichera M1888, który był krótszy (1281 mm) od poprzedników (1325 mm) i lżejszy, a mimo to strzelał na dalszą odległość (odpowiednio 2500 i 1500 kroków). Fabryki ÖEWG wyprodukowały około 350 tys. szt. tej broni.

W 1893 r. przepisowy nabój M86 zmodernizowano, głównie przez zastąpienie prochu czarnego prochem bezdymnym (2,7 g), dzięki czemu wzrosła prędkość początkowa pocisku z 550 do 620 m/s. Nowy wzór naboju oznaczony jako M/93 stosowano do kb i kbk oraz do km typu Schwarzlose. Nowy silniejszy nabój spowodował konieczność dostosowania do niego nowego celownika, a także wymusiła zmianę konstrukcji zamka. Celownik taki dostał nowy karabin M1890, natomiast dostosowane do amunicji z prochem nitro M1888 otrzymały celownik przerobiony poprzez nałożenie nowej skali za pomocą wytłoczonej blaszki na stary przyrząd celowniczy i otrzymały oznaczenie M1888/90. Wraz z karabinem M1890 do służby wprowadzono także karabinek M1890, który posiadał krótszą lufę nie posiadającą miejsca na bagnet oraz nowy typ zamka dwutaktowego. W odróżnieniu od starej konstrukcji rygle były umieszczone w przedniej części zamka, a ryglowanie odbywało się przez obrót tłoka zaporowego. Lufa M1890 nie posiadała nakładki i aby uniknąć poparzeń, w miejscu chwytu dłonią, łoże obszywano płótnem żaglowym. Nowa konstrukcja okazała się na tyle udana, że w 1895 roku do uzbrojenia wprowadzono nowy karabin, karabinek i sztucer M1895. Miały one zamek i magazynek identyczny jak karabinek M1890. Dodano drewnianą nakładkę lufy zabezpieczającą dłoń strzelca przed poparzeniem. Mannlichery M.95 stanowiąc przepisowe uzbrojenia żołnierzy austro-węgierskich dobrze sprawiły się w walkach I wojny światowej. Po jej zakończeniu znalazły się na uzbrojeniu państw powstałych po rozpadzie Austro-Węgier. Karabin M1895 był także w okresie międzywojennym używany jako Mannlicher wz. 1895 przez Wojsko Polskie. Karabiny Mannlichera produkowane były w Austro–Węgrzech w fabryce w Steyr i w Budapeszcie. W Steyr produkowano nie tylko wzory przyjęte w armii cesarskiej lecz wykonywano także broń dla wielu krajów, m. in. dla Argentyny, Brazylii, Bułgarii, Chile, Chin, Niemiec, Francji, Grecji, Holandii, Japonii, Kolumbii, Meksyku, Czarnogóry, Norwegii, Persji, Peru, Portugalii, Rumunii, Serbii i Syjamu.

Postępy w dziedzinie metalurgii sprawiły, że M.95 był jednym z najelegantszych i najsmuklejszych karabinów wojskowych swojej epoki, a na pewno najlżejszym – zaledwie 3,78 kg mimo lufy o długości 762 mm.

Karabin i karabinek Mannlicher – konstrukcja

Lufa: kalibru 8 mm i długości 762 mm. Posiada 4 bruzdy prawoskrętne. W odległości 13 mm od wylotu osadzono na niej, za pomocą pierścieniowej tulejki z niską podstawą, pryzmatyczną muszkę. Na tylnej części lufy, przed komorą nabojową, osadzona za pomocą przylutowanej tulejkowej obejmy podstawa celownika z celownikiem ramkowym z czterema szczerbinami. Ramka celownika skalowana na odległości strzału mierzonego w krokach od 600 (x) – 2400 (x). Na dolnej krawędzi ramki znajduje się szczerbina do strzelania na odległość 300 kroków; aby celować przez tę szczerbinkę należało ramkę postawić, co uważano za mankament. W przypadku bowiem konieczności szybkiej zmiany stanowiska ogniowego, strzelec mógł zapomnieć złożyć ramkę celownika, narażając ją na uszkodzenie lub nawet zniszczenie. Podczas strzelania na odległość 500 kroków używa się ramki złożonej, ze szczerbiną wyciętą w stopie ramki, a na odległościach od 600 do 2400 kroków szczerbinki umieszczonej na suwaku z odpowiednio nastawionym zaciskiem. Na odległość 2600 kroków celuje się przez szczerbinkę w górnej krawędzi ramki. Lufa wkręcona jest w obsadę – komorę zamkową z mostkiem. Pod obsadą zamkową umocowane jest w łożu pudełko stałego, wystającego z łoża magazynka połączonego z kabłąkiem spustowym oraz urządzenie spustowe złożone ze spustu, dźwigni spustowej umieszczonej na sworzniu, zaczepu kurkowego i wyrzutnika. na przedniej ścianie kabłąka spustowego jest przycisk dźwigni czepika trzymającego ładownik w magazynku. W magazynku umieszczony jest podajnik ze sprężyną płaską.

Zamek: dwutaktowy, ryglowany symetrycznie, z ryglami umieszczonymi na tłoku zaporowym, jest zbudowany z 9 elementów: obracanego tłoka zaporowego, nieobracanego trzonu zamkowego, wyciągu, iglicy za sprężyną igliczną, kurka i bezpiecznika. Tłok zaporowy ma z przodu krawędź obejmującą połowę obwodu stopy łuski, a z lewej – pazur wyciągu. Po obu stronach tłoka znajdują się dwa rygle zaporowe. Tłok zaporowy ma z tyłu nieco cieńszą szyjkę, która wchodzi w trzon zamkowy. Szyjka ma na tylnej części dwie szerokie, skręcone spiralnie bruzdy leżące naprzeciw siebie. Bruzdy mają dwie odnogi, w które wpada sprężysta nasadka pazura wyciągu, unieruchamiająca tłok zaporowy przy zamku otwartym i zamkniętym. Tłok ma wewnątrz przewód igliczny za spiralną sprężyną igliczną. Tylny koniec szyjki tłoka zaporowego zakończony śrubą, która stanowi oporę dla sprężyny iglicznej. Walcowaty trzon zamkowy ma po bokach dwie listwy wodzące; w prawej mieści się sprężysta nasada pazura wyciągu. U spodu trzonu umieszczone są nasady wodzące, przesuwające się w wodzidłach obsady – komory zamkowej. Trzon zamkowy zawiera wewnątrz komorę na szyjkę tłoka zaporowego. Tłok posiadał w tylnej części szyjkę z krętymi jak gwint w lufie bruzdami, a trzon zamka kręte jak bruzdy szyjki wystające pola, które to podczas ciągnięcia za rączkę zamka powodowały obrót o 90 stopni tłoka zaporowego i wyjścia rygli z zaczepów ryglowych. Ruch do przodu obracał tłok w druga stronę powodując wejście rygli w zaczepy. W tylnej części trzona zamkowego, z prawej strony, umieszczona jest rączka zamkowa. W podstawie rączki, z lewej strony, znajduje się bezpiecznik skrzydełkowy z trójkątnym, płaskim zębem (wchodzącym w wycięcie kurka) i występem (wchodzącym w wycięcie obsady zamkowej), co uniemożliwia otwarcie zamka lub opuszczenie kurka. Przez trzon zamkowy przechodzi iglica z nakręcanym na jej koniec kurkiem. Kurek, w kształcie krótkiego walca, u dołu ma ząb kurkowy z nasadkami wodzącymi go w wodzidłach obsady. Kurek u góry przechodzi w moletowane wystające skrzydełko dla oparcia palca przy napinaniu kurka po niewypale. Łoże i kolba są drewniane, jednolite. łoże długie. Lufa leży w łożu luźno. dotykając drewna tylko przy bączku przednim i przy obsadzie zamkowej. Luźne umieszczenie lufy w łożu umożliwia swobodną wibrację lufy przy strzale. Odciągając do tyłu trzon zamkowy powodowało się automatyczny obrót tłoka i w efekcie odryglowanie broni oraz wyciągnięcie pustej łuski; ruch do przodu powodował wprowadzenie kolejnego naboju z magazynka i ponowne zaryglowanie.

Łoże: ma żłobki chwytowe dla lepszego ujęcia go lewą dłonią przez strzelca. Nakładka na lufie jest drewniana, długa, sięgająca od podstawy celownika do bączka przedniego. Nakładka jest związana z łożem za pomocą dwóch bączków umocowanych do łoża poprzecznymi śrubami. Tylny bączek wyposażony jest w strzemiączko do pasa, przedni bączek ma zaś u dołu obsadę do bagnetu, z lewej strony – koźlik. kolba z grubą szyjką z chwytem półpistoletowym jest smukła. Stopa kolby okuta stalowym trzewikiem, na dolnej krawędzi kolby umocowane jest drugie strzemię do pasa.