Rocznica likwidacji obozu pracy HASAG

W lipcu 1944 roku oddziały Armii Czerwonej dotarły do linii Wisły i sforsowały ją tworząc przyczółki na zachodnim brzegu. Oddziały rozpoznawcze dotarły do Koszyc, Kazimierzy Wielkiej, Skalbmierza i Buska-Zdroju. W Skarżysku-Kamiennej rozpoczęła się się ewakuacja Fabryki Amunicji. Niemcy zaczęli demontować maszyny i wywozić do Częstochowy. Od 1940 roku Fabrykę Amunicji w Skarżysku przejął w zarząd niemiecka firma „HASAG” z Lipska. W sierpniu 1942 roku przy „HASAG”-u powstał obóz pracy przymusowej dla Żydów: Judenzwangsarbeitslager Hasag Skarżysko-Kamienna.

Początkowo więziono w nim Żydów z likwidowanych Gett z terenu przedwojennego województwa kieleckiego: ze Skarżyska-Kamiennej, Suchedniowa, Kielc, Bodzentyna, Chęcin. W 1943 zaczęto przywozić więźniów z obozu w Majdanku, Płaszowa w Krakowie. Był to można użyć określenia „prywatny” obóz. Firma „HASAG” płaciła SS za każdego dostarczonego więźnia 5 marek... Warunki pracy, wyżywienie brak opieki medycznej powodował olbrzymią śmiertelność. Wyrokiem śmierci było skierowanie do pracy przy napełnianiu min materiałem wybuchowym - pikryną. Obóz pochłonął życie ok. 35000 ludzi. Pod koniec lipca 1944 roku rozpoczęto akcję likwidacji obozu, co dla więzionych Żydów oznaczało pewną śmierć. W pierwszej kolejności ginęli niezdolni do pracy – rozstrzelani na zakładowej strzelnicy. Poza robotnikami HASAG-u na terenie fabryki Niemcy zamordowali również jeńców wojennych różnych narodowości. Wraz z egzekucjami Niemcy przystąpili do niszczenia dowodów zbrodni. Rozkopywano masowe mogiły, a zwłoki pomordowanych palono w prowizorycznym krematorium zwanym „patelnią”.

Pomnik w miejscu palenia ciał ofiar obozu pracy "HASAG" w Skarżysku-Kamiennej, tzw. "Patelnia".